Γράφοντας το παρόν και ονομάζοντάς το “κάλεσμα”, απευθύνομαι πρωτίστως στην αγαπημένη μου σπουδάζουσα νεολαία, γνωρίζοντας ότι κάνω κάτι που θα τους φανεί παράδοξο και ενδεχομένως να τους προκαλέσει αμηχανία. Γνωρίζω εκ πείρας ότι άνθρωποι φτασμένοι και με καθηγητικό κύρος αποφεύγουν τους συναισθηματισμούς και την αποκαλυπτική αφήγηση μη τυχόν και στιγματισθούν ως αδύναμοι ή τρωθεί το πνευματικό τους επίπεδο. Ομως αυτό είναι λάθος διότι όπως άλλωστε έχω γράψει αλλού αν δεν εκφραστούμε πλήρως δεν είμαστε αυθεντικοί. Και αυθεντικότητα σημαίνει πάντοτε αλήθεια. Αυτή την αλήθεια λοιπόν που θα σας εκφράσω συνοπτικά παρακάτω, επιθυμώ να σας ταρακουνήσει.
Αναφέρομαι στις εργαστηριακές μου δραστηριότητες αυτές που διεξάγονται χρόνια τώρα στο εργαστήριο καλλιέργειας πλαγκτού. Ο πλούτος των ζωντανών οργανισμών που διατηρούνται στο εργαστήριο αυτό είναι εκπληκτικός και αποτελεί το καμάρι μου. Αν κάποιος το αμφισβητεί νομίζοντας ότι υπερβάλλω (ποτέ δεν υπερβάλλω) ας ψάξει πανελληνίως και αν βρει κάποιο εργαστήριο να διατηρεί συνεχώς σε ακμαίες καλλιέργειες: 10 είδη φυτοπλαγκτού, 2 είδη πρωτοζώων, 2 είδη τροχοζώων, 3 είδη κωπηπόδων και Artemia (όλα θαλασσινά) ας μου το υποδείξει. Να λάβει μάλιστα υπ’ όψη του ότι όλα αυτά είναι απομονωμένα από την ευρύτερη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου και συντηρούνται, ανανεώνονται συνεχώς και υφίστανται πειραματική εξέταση μόνο από εμένα με τη βοήθεια και της Δέσποινας Αβραμίδου. Γνωρίζοντας τα πανεπιστημιακά πράγματα μπορώ να κατατάξω τον εαυτό μου στους παθιασμένους μάχιμους φυσιοδίφες απορρίπτοντας το “δόγμα” ότι οι πρωτοβάθμιοι καθηγητές δεν ασχολούνται με την επιστημονική “εργατιά” παρά μόνο με εργασίες “λευκού κολάρου” κατευθύνοντας τους νεαρούς επιστήμονες ερευνητές.
Να ξεκαθαρίσω ότι δεν μου λείπει ούτε η δουλειά κομπιούτερ με όλα τα σχετικά (στατιστικές αναλύσεις, γραφήματα, γραψίματα κλπ), ούτε η διοικητική-οργανωτική για διάφορα προγράμματα. Απλώς όλα αυτά έρχονται δεύτερα (και συνάμα απομυθοποιημένα) μπροστά στην οργιαστική δραστηριότητα του να βγω για δειγματοληψία, να εξετάσω τα δείγματα στο εργαστήριο, να απομονώσω ότι αξίζει, να το καλλιεργήσω και να πειραματιστώ με αυτό παίρνοντας συγχρόνως φωτογραφίες μικροσκοπίου και βίντεο. Φυσικά σε αυτή την πορεία υπάρχουν αναρίθμητες αποτυχίες με καταρρεύσεις καλλιεργειών αλλά όλα αναπληρώνονται και ξαναρχίζουν.
Πολλοί, πάρα πολλοί, δεν γνωρίζουν την ιστορία μου και οι φοιτητές μου ίσως καθόλου. Ομως η ιστορία του καθενός μας είναι η κληρονομιά του και με αυτή θα κριθεί. Ισως κάποιοι φοιτητές μου να νομίζουν ότι δεν έχω επαφή με τις συναρπαστικές μελέτες πεδίου. Ω πλάνη μεγάλη. Στην 34χρονη καριέρα μου σε αυτό το Ιδρυμα έχω “οργώσει” λιμνοθάλασσες, θάλασσες, ποτάμια μελετώντας ιχθυοπληθυσμούς και φυσικοχημικές παραμέτρους παρασέρνοντας μαζί μου σε ωραία ταξίδια στη φύση δεκάδες φοιτητές. Μια ματιά στον ιστότοπό μου θα δώσει μια ιδέα. Ομως αυτές οι μελέτες έχουν πια τελειώσει για μένα, έκλεισαν τον κύκλο τους μια και με απορρόφησαν τα φύκη και τα ασπόνδυλα. Το εργαστήριο των ενυδρείων που το έφτιαξα αρχές δεκαετίας του 90 αφού γνώρισε δόξες απερίγραπτες το εμπιστεύθηκα από το 2005 (αφού έγινα αντιπρόεδρος) στον άξιο συνάδελφο και παλιό φοιτητή μου Νίκο Βλάχο. Μπορεί να παραμένω υπεύθυνος αυτού του εργαστηρίου και σποραδικώς να το χρησιμοποιώ, όμως οι τύχες του βρίσκονται στα άξια χέρια του κ. Βλάχου. Με άλλα λόγια στην περίπτωση του εργαστηρίου των ενυδρείων υπήρξε ομαλή κληρονομική διαδοχή και είμαι ήσυχος και ικανοποιημένος. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με το εργαστήριο καλλιέργειας πλαγκτού όπου νιώθω να με περιτριγυρίζει έρημος καθώς δεν έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον που του αξίζει.
Και πριν προχωρήσω, να εξηγήσω τι σημαίνει εργαστήριο διατήρησης και πειραματισμού υδρόβιων οργανισμών για να μην νομίσει κάποιος ότι είναι το ίδιο η δημιουργία και η συντήρησή του με εργαστήρια νεκρής ύλης π.χ. υπολογιστών, χημείας, περιβαλλοντικών αναλύσεων, μηχανικής ή ψυχολογίας, γλωσσολογίας, στατιστικής, νοσηλευτικής κλπ. Αυτά τα εργαστήρια όσο σημαντικά και αν είναι (και είναι) διαφέρουν από τα εργαστήρια υδρόβιων οργανισμών στο ότι μπορούν να κλείνουν και να ξαναανοίγουν κατά βούληση, τα όργανα και υλικά τους ενεργοποιούνται όταν ο ερευνητής θέλει και γενικώς μπορούν να δημιουργηθούν απλώς τοποθετώντας καταλλήλως τον εξοπλισμό τους στο χώρο, ακόμα και να αναδιαταχθούν μπορούν. Ποιός μπορεί να καταλάβει (αν δεν το ζήσει) τι σημαίνει να φτιάχνεις “υγρό εργαστήριο” υδρόβιων οργανισμών. Κανάλια να σκαφτούν και εσχαρωθούν, να φτιαχτούν δίκτυα παροχής και αποχέτευσης νερού, δίκτυα παροχής αέρα, φίλτρα, αντιστάσεις, ηλεκτρικά συστήματα σε υγρό περιβάλλον, και παντού γυαλιά και εύθραυστα υλικά έτοιμα να σπάσουν αν δεν προσέξεις. Φυσικά τα εργαστήρια αυτά δεν ξέρουν από διακοπές και αργίες. Τα παράτησες, σε παράτησαν. Ευτυχώς ειδικά για το εργαστήριο ενυδρείων είχαμε πάντοτε φοιτητές πρόθυμους να κάνουν την πρακτική και πτυχιακή τους εργασία και έτσι διασφαλίζαμε τη συνεχή παρουσία φροντίδας. Το ίδιο συνέβαινε και στο εργαστήριο καλλιέργειας πλαγκτού μέχρι το 2013 περίπου. Από τότε και μετά για ανεξήγητους λόγους και παρά το ότι ο εργαστήριο αναβαθμίστηκε πολύ, οι φοιτητές που έκαναν εκεί την πειραματική τους πτυχιακή σταδιακά εξαφανίστηκαν. Αραιά και που εμφανίζεται κάποιος ή κάποια που δείχνει ενδιαφέρον ενώ είναι γνωστό το τι συναρπαστικές δυνατότητες έρευνας προσφέρει το συγκεκριμένο εργαστήριο.
Ετσι λοιπόν απορώ πραγματικά για το τι μπορεί να φταίει και οι φοιτητές μου αγνοούν ή και περιφρονούν τη μοναδική ευκαιρία που τους δίνεται να νιώσουν πραγματικά υδροβιολόγοι δουλεύοντας τους μικροοργανισμούς με το μικροσκόπιο. Διότι το “μικροσκόπιο” αποτελεί την επιτομή της βιολογικής δραστηριότητας. Χωρίς δουλειά μικροσκοπίου όλα μου μοιάζουν ημιτελή.
Ας γίνω όμως πιο σαφής για τα ερευνητικά θέματα με τα οποία κάποιος ή κάποια μπορεί να ασχοληθεί στο εργαστήριο καλλιέργειας πλαγκτού. Ιδού κάποια χαρακτηριστικά.
1. Μελέτη της καλύτερης αλατότητας για την αύξηση του πληθυσμού του αρπακτικοειδούς κωπηπόδου Tisbe sp.
2. Μελέτη της καλύτερης αλατότητας για την αύξηση του πληθυσμού του αρπακτικοειδούς κωπηπόδου Tigriopus sp.
3. Επίδραση του τύπου της παρεχομένης μικροφυκικής τροφής στην αύξηση των πληθυσμών των αρπακτικοειδών κωπηπόδων. Μεγάλα μικροφύκη vs μικρά μικροφύκη.
4. Επίδραση της αλατότητας στην αύξηση του νηματοειδούς κυανοβακτηρίου Phormidium sp.
6. Εξέταση της πιθανής τοξικότητας στο καλλιεργούμενο φυτοπλαγκτόν νερού που προέρχεται από κυανοβακτηριακή καλλιέργεια.
7. Αύξηση καλλιεργειών αλοανθεκτικών ειδών μικροφυκών (Asteromonas, Dunaliella, Tetraselmis) σε χαμηλές και υψηλές αλατότητες.
8. Φάσματα απορρόφησης διαφόρων ειδών φυτοπλαγκτού.
9. Μέθοδος καταμέτρησης πυκνότητας φυτοπλαγκτονικής καλλιέργειας με χρήση ψηφιακής φωτογράφησης σε συνδυασμό με την οπτική απορρόφηση στο φασματοφωτόμετρο.
10. Αλληλοπάθεια μεταξύ μικροφυκών καλλιεργούμενα στο ίδιο δοχείο. Υπάρχει σταθερή επικράτηση κάποιου έναντι άλλου;
11. Η επίδραση της διάρκειας και της έντασης του φωτισμού στην ανάπτυξη των φυτοπλαγκτονικών καλλιεργειών.
12. Υπάρχει μια αποτελεσματική μέθοδος απαλλαγής από τα βλεφαριδωτά πρωτόζωα των φυτοπλαγκτονικών καλλιεργειών;
13. Επίδραση του παγώματος στην αντοχή των διαφόρων ασπονδύλων.
14. Σύγκριση καλλιεργειών κωπηπόδων με παρουσία ή άνευ τροχοζώων Brachionus plicatilis.
15. Η επίδραση των διαφόρων μεθόδων δημιουργίας στρες σε καλλιέργειες του τροχόζωουBrachionus plicatilis προκειμένου να προκληθεί μίξη και να δημιουργηθούν αυγά διάπαυσης.
16. Μπορεί η εισαγωγή της αλμυρογαρίδας Artemia να απαλλάξει τις καλλιέργειες των τροχοζώων από τα ταχέως αναπτυσσόμενα πρωτόζωα του γένους Euplotes;
17. Ποιο είδος φυτοπλαγκτού είναι αποδοτικότερο στην αύξηση του πληθυσμού του βλεφαριδοφόρου πρωτοζώου Fabrea salina;
18. Επίδραση της αλατότητας στην αύξηση του πληθυσμού του βλεφαριδοφόρου πρωτοζώουFabrea salina.
19. Φωτογραφικός άτλαντας των ημερήσιων ναυπλιακών και μεταναυπλιακών σταδίων του αρπακτικοειδούς κωπηπόδου Tisbe sp.
20. Φωτογραφικός άτλαντας των ημερήσιων ναυπλιακών και μεταναυπλιακών σταδίων του αρπακτικοειδούς κωπηπόδου Tigriopus sp.
21. Η επίδραση της έντασης του αερισμού στην αύξηση των καλλιεργειών διαφόρων ειδών φυτοπλαγκτού.
22. Μπορεί η ουρία CO(NH2)2 να αποτελέσει τη μοναδική πηγή αζώτου για τις φυτοπλαγκτονικές καλλιέργειες;
Τα παραπάνω δεν αποτελούν τον πλήρη κατάλογο της ερευνητικής θεματολογίας που μπορεί να προσφέρει το εργαστήριο. Ανεξάντλητη στην ουσία είναι η δυνατότητα επιλογής. Ορεξη να υπάρχει και νέα ερωτήματα που χρήζουν διερεύνησης συνεχώς ανακύπτουν.
Ετσι λοιπόν καλώ τους φοιτητές μου που ενδεχομένως τώρα κατάλαβαν τι μπορεί να προσφέρει αυτό το εργαστήριο καθώς και αυτούς που ενδεχομένως γνωρίζουν αλλά για λόγους παράδοξους ή λόγω παραπληροφόρησης διστάζουν να εμπλακούν, να έλθουν, και αφού μάθουν τις τεχνικές να αναλάβουν κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω πρωτότυπα θέματα. Διευκρινίζω βέβαια από τώρα για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις ότι το εργαστήριο καλλιέργειας πλαγκτού δεν προσφέρεται για ξέσκασμα, παρέες ελευθεριάζουσας ψυχαγωγίας, ούτε για εργασίες του ποδαριού. Προσφέρεται όμως για επιστημονικές συντροφιές γεμάτες νεανική ζωτικότητα και επιστημονική περιέργεια, για καινοτομικές ιδέες και γενικώς για κάθε τι που διευρύνει το πνεύμα και την επιστημονική κατάρτιση.
Ο καθηγητής, Γιώργος Χώτος.
Απρίλιος 2020.