Συνεχίζω με το θέμα προηγούμενων άρθρων μου περί της δημιουργίας του πρώτου κυττάρου με το οποίο άρχισε η ζωή, διότι ζωή σημαίνει κύτταρο (όπως σας έχω ήδη ενημερώσει). Ότι περιγράψω γίνεται με απλό (να μην πω απλοϊκό) τρόπο για να κατανοηθεί από τους μη βιολόγους. Αν χρησιμοποιούσα αυστηρή χημική και βιολογική ορολογία μάλλον θα αγανακτούσατε (και με το δίκιο σας). Και πάλι όμως μπορεί να υπάρξουν κάποια δύστροπα σημεία, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται να κατέβει κι άλλο το επίπεδο εξειδίκευσης.
Η από 7-5-2024 ανάρτησή μου στο facebook περί του αδυνάτου της δημιουργίας βάσει τυχαιότητας του πρώτου κυττάρου, είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων, θετικών αλλά και αρνητικών, με τις δεύτερες πολύ ενοχλητικές από ανθρώπους προκατειλημμένους και επιφανειακά μορφωμένους οι οποίοι με μπέρδεψαν με τίποτα θρησκόληπτους, εικονίσματα, κάρες και σταυροκοπήματα.
Η θεωρία λοιπόν του «ΕΥΦΥΟΥΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ» του πρώτου κυττάρου δεν είναι θρησκοληπτικός εξτρεμισμός, αλλά βάσει της λογικής και των ευρημάτων της επιστήμης (προσέξτε τι λέω, κάθε μου λέξη είναι ζυγιασμένη) αναπόφευκτη και η μόνη κατάληξη του σχετικού προβληματισμού.
Αν η λέξη Θεός απωθεί κάποιους είναι αδιάφορο για την αλήθεια του συμπεράσματος. Ας ονομάσουν συμπαντική διάνοια-νου αυτό που υπερβαίνει τη δύναμη της νόησης για κατανόηση. Όμως τα στοιχεία είναι εδώ και για το ενημερωμένο βιολογικό μυαλό οδηγούν προς το «εκκωφαντικό» συμπέρασμα ότι το πρώτο κύτταρο ήταν αδύνατο να δημιουργηθεί τυχαία από τους άπειρους έστω συνδυασμούς στοιχείων σε ασύλληπτα έστω μακρύ χρόνο, παρεκτός κι αν κάποιος σχεδιαστής οργάνωσε τα πάντα για να συνδυαστούν σωστά και καταλήξουν στο ζητούμενο, ένα σφύζον από ενέργεια και αναπαραγωγική δύναμη κύτταρο.
Οι κλασσικές εξηγήσεις της πεπατημένης γνώσης που κυριάρχησαν (και κυριαρχούν) στα βιβλία των σχολείων και πανεπιστημίων περί της αβιογένεσης, δηλαδή της δημιουργίας της ζωής σε μια απλούστατη μορφή της μέσα στο αρχαίο υδάτινο περιβάλλον όπου έτυχε οι συνθήκες να είναι ευνοϊκές και υπήρχε αφθονία οργανικών ουσιών, πέρα από μια αμηχανία που εκπέμπουν, εξεταζόμενες στο αμόνι της σωστής επιστημονικής σκέψης βάσει των γνώσεων που έχουμε, φαντάζουν γελοίες και ακόμα χειρότερο, λανθασμένες.
Πρώτα απ’ όλα, παραβιάζονται δύο αρχές. Η πρώτη είναι ότι η ζωή προέρχεται μόνο από ζωή. Η δεύτερη παραβιάζει το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, με άλλα λόγια αυτό της αύξησης της εντροπίας (αταξίας) που διέπει το σύμπαν και κατά το οποίο το αδιανόητης πολυπλοκότητας (στην πραγματικότητα) έστω απλό (κατά την καθιερωμένη αντίληψη) πρωταρχικό κύτταρο δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει έτσι θαυμαστά οργανωμένο όταν η φυσική τάξη πραγμάτων τείνει αυθόρμητα προς την αποδιοργάνωση. Αυτό-οργάνωση σκόρπιου υλικού είναι αδύνατη.
Δεν υφίσταται «ολίγον έγκυος» όταν πρόκειται για το κύτταρο. Είτε δημιουργείται ΜΕ ΤΗ ΜΙΑ το ασύλληπτης πολυπλοκότητας κύτταρο και κατόπιν πολλαπλασιάζεται, είτε ζωή δεν υπάρχει.
Φανταστείτε, ως τα συστατικά της ζωής, απλωμένα σε ένα τραπέζι τα εκατοντάδες εξαρτήματα ενός κλασσικού ελβετικού ρολογιού που αναμένουν συναρμολόγηση. Και δίνω ένα παράδειγμα με πολλές «εκπτώσεις» (δώρο από μένα), αντί για ένα ακόμα πιο αντιπροσωπευτικό που να προσιδιάζει στο κύτταρο, π.χ. τα εκατομμύρια εξαρτήματα ενός διαστημικού «λεωφορείου».
Κάποιος λοιπόν πρέπει βάσει σχεδίου να τα συναρμολογήσει σε μια τελική λειτουργική μορφή, ένα ρολόι, για να λειτουργήσει, διαφορετικά είναι απλώς ένας σωρός από εξαρτήματα και μόνο. Τι λέτε; Μπορούμε να τα κάνουμε ποτέ λειτουργικό ρολόι αν τα βάλουμε σε μια σακούλα και τα ανακινούμε για χίλια χρόνια (άντε δισεκατομμύρια χρόνια, κι άλλο δώρο από μένα) αναμένοντας την τυχαία ΤΕΛΕΙΑ συναρμολόγησή τους (και κουρδισμένο βεβαίως-βεβαίως);
Και προλαβαίνω την παρατήρησή σας. Μα στον άπειρο χρόνο που είναι διαθέσιμος, κάποια, ας πούμε 2 ή 3 από αυτά θα μπουν στη σωστή θέση, οπότε κάποτε κάποια άλλα θα προστεθούν σε αυτά σταδιακά και σιγά-σιγά, κάποτε θα προκύψει το τέλειο πολύπλοκο ρολόι. Λογικό ακούγεται. Κι όμως μια ανάλογη διαδικασία στο κύτταρο είναι αδύνατη. Οι λόγοι πολλοί. Θα ψηλαφήσω μόνο κάποιους που μπορούν να κατανοηθούν σχετικά εύκολα.
1. Τα λειτουργικά εξαρτήματα του ρολογιού-παραδείγματος υποθέσαμε ότι υπάρχουν έτοιμα και σε αφθονία. Είναι μεταλλικά και ανθεκτικά στο χρόνο. Παραβλέπουμε ότι και αυτά κάποιος έπρεπε πρώτα να τα σχεδιάσει και κατασκευάσει και υποθέτουμε ότι με κάποιο τρόπο βρέθηκαν εκεί (κι αυτό δώρο από μένα). Τα ανάλογα πρωτογενή συστατικά του κυττάρου όμως είναι οργανικά μόρια-μακρομόρια που πέρα από τη δυσκολία του να συντεθούν αυθόρμητα (ποιος σας είπε ότι και σε εργαστήρια ακόμα εύκολα φτιάχνονται αμινοξέα, λιπαρά οξέα, σάκχαρα, αλκοόλες, νουκλεϊκά οξέα, ΑΤΡ, για να μην πω πρωτεϊνες ή πολυσακχαρίτες), καταστρέφονται μετά από σύντομο χρόνο. Ο χρόνος για τα οργανικά μόρια είναι «εχθρός», όχι «φίλος».
2. Τα οργανικά μόρια που συνθέτουν ένα κύτταρο δεν αρκεί να υπάρχουν σε αφθονία τριγύρω για να οργανωθούν σε λειτουργικές μονάδες εντός του κυττάρου. Πρέπει τα απλούστερα από αυτά να συνδυαστούν σε μακρές αλυσίδες με την αυστηρά καθορισμένη διάταξη για να είναι λειτουργικά. Μια λάθος τοποθέτηση ενός μορίου της σειράς και η αλυσίδα του μακρομορίου είναι άχρηστη. Και να ληφθεί υπόψη ότι σε ένα κύτταρο υπάρχουν δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες μακρομόρια που όλα έχουν τη σωστή διάταξη. Αν είναι να προκύψει ένα κύτταρο πρέπει την ίδια στιγμή όλα τα σωστά μακρομόρια να είναι έτοιμα για να αλληλεπιδράσουν. Είναι κάτι που ξεπερνά την έννοια του «πιθανού». Η ασύλληπτη πολυπλοκότητα του κυττάρου (και του πλέον απλού πρωταρχικού) δεν υπόκειται στις ευκαιρίες της διαδικασίας «από το απλό στο σύνθετο», ισχύει από την αρχή ο «νόμος» της ΑΜΕΙΩΤΗΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ.
3. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η αυστηρή οργάνωση των μακρομορίων σε τέτοιες τεράστιες ποσότητες ως προς το είδος τους και τον αριθμό τους στο ίδιο μέρος δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη διότι απλούστατα οι πιθανότητες το καταστούν αδύνατο. Μόνο μέσω κάποιου κώδικα οδηγιών (κάτι σαν πρόγραμμα υπολογιστή) μπορεί να επιτευχθεί η κατασκευή τους. Για ποιο κώδικα όμως μπορούμε να μιλάμε όταν δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο; Ας πάρουμε για παράδειγμα μία, και μόνο μία, πρωτεϊνη από τις δεκάδες χιλιάδες που αποτελούν ένα κύτταρο. Οι πρωτεϊνες είναι τα βασικότερα συστατικά κάθε κυττάρου. Είναι μακρές αλυσίδες αμινοξέων σε αυστηρά καθορισμένη σειρά για το είδος της κάθε πρωτεϊνης και κάθε λάθος στη σειρά τις καθιστά άχρηστες. Υπάρχουν 20 βασικά αμινοξέα. Ας τα ονομάσουμε Α, Β, Γ, Δ, Ε, ……….Υ. Ας υποθέσουμε ότι μιλάμε για μια μικρή σχετικά πρωτεϊνη που αποτελείται από 150 αμινοξέα στην καθορισμένη σειρά π.χ. Α-Α-Γ-Β-Γ-Δ-Β-Ε-Δ………Α-Τ-Η-Ι. Αν κατά τη σύνθεση αυτής της ειδικής πρωτεϊνης προκύψει άλλη σειρά, έστω και κατά ένα αμινοξύ, π.χ. Α-Β-Γ-Β-Γ-Α-Δ-Β-Ε………Α-Τ-Η-Ι, τότε η πρωτεϊνη είναι άχρηστη για το κύτταρο. Βάσει της πιθανοθεωρίας οι πιθανοί συνδυασμοί των 20 αμινοξέων για να φτιάξουν διαφορετικές πρωτεϊνικές αλυσίδες των 150 αμινοξέων είναι (κρατηθείτε), 20 υψωμένο στη δύναμη του 150 (20^150). Μπορείτε να καταλάβετε για τι «συμπαντικών» διαστάσεων νούμερο μιλάμε; Για νοητική σύγκριση και μόνο, να θυμάστε ότι ο υπολογιζόμενος αριθμός ατόμων στο σύμπαν είναι 10^80. Και εδώ μιλάμε για μία και μόνο πρωτεϊνη που έστω χωρίς οδηγίες σχηματίζεται, με πιθανότητες 1 στις 20^150 προσπάθειες και ταυτόχρονα με ανάλογες πιθανότητες να έχουν σχηματιστεί ταυτόχρονα και χιλιάδες άλλες πρωτεϊνες, που θα αψηφήσουν την αυτοκαταστροφή τους για μακρύ (πολύ μακρύ) χρόνο και θα συνδυαστούν σε ένα λειτουργικό κύτταρο.
4. Μόνο λοιπόν βάσει κάποιου κώδικα οδηγού για την αυστηρά καθορισμένη σειρά αμινοξέων μπορεί να κατασκευαστεί μια συγκεκριμένη πρωτεϊνη. Αυτός ο κώδικας στα κύτταρα είναι τα γονίδια στο DNA που το καθένα δίνει οδηγίες κατασκευής μιας πρωτεϊνης. Και εκτός των άλλων ένα κύτταρο παράγει συνέχεια πρωτεϊνες. Πως θα μπορούσε να γίνει αλλιώς χωρίς τα γονίδια; Με ποια λογική λοιπόν να δεχτεί το μυαλό, ότι κάπου, κάποτε συντέθηκε τυχαία μια πρωτεϊνη (θυμηθείτε, πιθανότητες 1 στις 20^150 προσπάθειες) και συνάμα αυτό συνέβη ταυτόχρονα και για άλλες χιλιάδες πρωτεϊνες και αυτές βρέθηκαν μέσα σε μια μεμβράνη και …voila, να το πρώτο κύτταρο. Γελοιότητα για κάθε σώφρον μυαλό. Και καλά (άντε δώρο από μένα πάλι) αυτό συνέβη, κατόπιν τι; Μέσα στο κύτταρο η ανανέωση αυτών των πρωτεϊνών πως θα γίνει; Αφού είπαμε κώδικας δεν υπάρχει. Η μήπως κάποιος κάνοντας υπέρβαση διαλογισμού υποθέσει ότι ταυτόχρονα υπήρχε και κώδικας στη μορφή του DNA (ή του RNA). Και πως βρέθηκε αυτό το μακρομόριο πάλι; Και πως ο αρχετυπικός κώδικας πληροφορία ενσωματώθηκε σ’ αυτό; Μα για να κατασκευαστεί το ειδικό DNA ή RNA απαιτούνται ειδικά ένζυμα πρωτεϊνες για να χτιστεί. Και που βρέθηκαν αυτές οι πρωτεϊνες-ένζυμα; Αέναες ταυτολογικού τύπου υποθέσεις ενός φαύλου κύκλου του τύπου «το αβγό και η κότα». Ένα τίμιο μυαλό απορρίπτει αμέσως χωρίς περαιτέρω ανάλυση ως απαράδεκτες τέτοιες βολικές εξηγήσεις περί του τυχαίου του τυχαίου. Κι όμως όλα αυτά δεν αναλύονται στις διδασκόμενες θεωρίες, παρά με ένα αυθαίρετο και υποκριτικό (και πονηρό συνάμα) άλμα παραβλέπονται και μιλούν μόνο για το τέλος με μια αφηρημένη αρχή και μια τεράστια καταβόθρα μυστηρίου στο ενδιάμεσο, που εξαφανίζει σαν μαύρη τρύπα οποιοδήποτε τέχνασμα αποφυγής της δυσάρεστης αλήθειας επιχειρήσει κάποιος να ανεμίσει.
5. Το κύτταρο για να ζήσει χρειάζεται μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Αν έστω και για λίγο στερηθεί την ενέργεια πεθαίνει. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι το αδύνατον έγινε και φτάσαμε μέχρι εδώ. Μέσα σε μια μεμβράνη (ποια μεμβράνη δηλαδή, η κυτταρική μεμβράνη είναι εργοστάσιο, ας μην το πιάσω τώρα) βρέθηκαν οι χιλιάδες κατάλληλες πρωτεϊνες, τα νουκλεϊκά οξέα (DNA ή RNA) και ο κώδικας καλογραμμένος, του κουτιού δηλαδή. Και τώρα τι κάνουμε; Πως θα ζήσει το κύτταρο, όσο είναι να ζήσει πριν αναπαραχθεί; (γιατί αν δεν αναπαραχθεί όλα τελείωσαν, ξανά από την αρχή η επιχείρηση για το αδύνατον). Η ενέργεια για τις χιλιάδες αντιδράσεις που συμβαίνουν μέσα στο κύτταρο παρέχεται υπό τη μορφή του μορίου ΑΤΡ το οποίο συνέχεια πρέπει να παράγεται από άλλες αντιδράσεις που «καταναλώνουν» τα μόρια της τροφής. Ποια τροφή; Οργανικά μόρια; Πολύ ωραία. Ας υποθέσουμε (τόσα υποθέτουμε άλλωστε) ότι υπήρχαν άφθονα στην αρχαία «σούπα». Και πως μπήκαν μέσα στο κύτταρο; Και πως μεταβολίστηκαν; Μα για όλα αυτά χρειάζονται ενέργεια (ΑΤΡ), ειδικοί μεταφορείς και αντιδράσεις που εμπλέκουν ειδικά ένζυμα πρωτεϊνες. Ακόμα και για το απλό αρχέγονο πρώτο κύτταρο, τότε που οξυγόνο δεν υπήρχε (ας μην εμβαθύνω και χαθείτε) οι αναγκαίες ποσότητες ΑΤΡ έπρεπε να παραχθούν με ζύμωση. Όμως και για αυτή τη διαδικασία χρειάζονται ένζυμα-πρωτεϊνες και ΑΤΡ για τη σύνθεσή τους. Πάλι ο φαύλος κύκλος του αβγού και της κότας.
6. Οι πρωτεϊνες του κυττάρου (βλέπετε, μόνο με αυτές ασχολούμαι, δεν πιάνω καν τη σύνθεση των λιπών και των σακχάρων) παράγονται όχι εική κι ως έτυχε μέσα στο κυτταρικό πρωτόπλασμα, αλλά σε ειδικά κατασκευάσματα που ονομάζονται ριβοσώματα και είναι πραγματικά εργοστάσια συναρμολόγησης αμινοξέων. Τις οδηγίες για την κατασκευή τις λαμβάνουν από τα γονίδια του DNA που με μια εκπληκτική διαδικασία στέλνουν το μήνυμα στα ριβοσώματα, στα οποία ξεφορτώνουν (ένα κάθε φορά) τα αμινοξέα άλλα εκπληκτικά μόρια αχθοφόροι. Και όλα τα παραπάνω για να συντεθούν και δράσουν χρειάζονται άλλες πρωτεϊνες-ένζυμα. Συνεχώς ο φαύλος κύκλος του αβγού και της κότας δεν επιτρέπει πονηρή διαφυγή από τη λογική της ίδιας της βιολογίας. Και μάλιστα όσο ανακαλύπτουμε καινούργιες κρυμμένες πολυπλοκότητες του κυττάρου, τόσο ο στόχος της «ύβρεως» ενός υπερφίαλου επιστήμονα να φτιάξει ζωή στο εργαστήριο απομακρύνεται. Σαν ένας δρομέας που τρέχει προς το τερματικό νήμα και αυτό απομακρύνεται επιταχυνόμενο.
7. Και μέσα σε όλα τα παραπάνω απίθανης πολυπλοκότητας και οργάνωσης, φθάνουμε και στην κορυφαία αποστολή του κυττάρου, τη διαίρεσή του σε δύο νέα κύτταρα, δηλαδή τον πολλαπλασιασμό του. Ακρίβεια αυτής της διαδικασίας; Απόλυτη. Όλα τα προηγούμενα συμβάντα στο κύτταρο (που έχει αυξηθεί σε μάζα εν τω μεταξύ), πρέπει να έχουν γίνει βάσει οδηγιών του κώδικα απόλυτα επιτυχημένα. Αν λοιπόν αυτή η μάζα οργανικών ουσιών που υποθέσαμε ότι με κάποιο «μαγικό» τρόπο βρέθηκε συσσωρευμένη σε αυτό που ονομάσαμε κύτταρο, δεν μπορέσει να οδηγήσει σε αναπαραγωγή τελειώνει η ιστορία. Ότι επιτεύχθηκε πήγε χαμένο. Ξανά από την αρχή για να συμβεί το αδύνατον βάσει τυχαιότητας. Τι είδους τυχαιότητα; Ας ξαναδώσω ένα χοντροκομμένο παράδειγμα. Τι λέτε, είναι δυνατόν να κερδίζεις στο Λόττο ένα εκατομμύριο φορές συνέχεια; Όχι με ενδιάμεση διακοπή, αλλά συνέχεια επί ένα εκατομμύριο φορές (και δισεκατομμύριο να έλεγα πάλι σωστός θα ήμουν). Ε, λοιπόν κάπως έτσι πιστεύουν οι οπαδοί του τυχαίου ότι προέκυψε το πρώτο κύτταρο.
8. Και αφήνοντας κατά μέρος το ότι και η μεμβράνη που περικλείει το κύτταρο δεν είναι ένα απλό φιλμ αλλά μια καταπληκτικά πολύπλοκη στιβάδα φωσφολιπιδίων στην οποία βρίσκονται σφηνωμένα ειδικά στοιχεία (πρωτεϊνες, πολυσακχαρίτες), που εξυπηρετούν την ελεγχόμενη κυκλοφορία μορίων μεταξύ πρωτοπλάσματος και νερού, εισέρχομαι στο μέγιστο θέμα που καθορίζει την ίδια τη φύση του κυττάρου. Την πληροφορία ή κώδικα (δείτε το και ως πρόγραμμα – software) που πρέπει να υπάρξει για να υπάρξει πραγματικά λειτουργικό κύτταρο. Η πληροφορία πρέπει να προϋπάρξει της σύνθεσης και την πληροφορία μόνο η νόηση μπορεί να τη δημιουργήσει. Και εδώ επίσης ισχύει η αμείωτη πολυπλοκότητα. Δεν υφίσταται σταδιακή εξέλιξη της πληροφορίας. Όπως και σε αυτά που ανέλυσα παραπάνω δεν υπάρχει γενικώς σταδιακότητα της εξέλιξης στην περίπτωση του κυττάρου, διότι απλούστατα δεν βγάζει νόημα. Τι είδους εξέλιξη (βελτίωση) μπορεί να υπάρξει σε μια απλή κατασκευή (στάδιο) όταν αυτή δεν χρησιμεύει σε τίποτα; (δηλαδή δεν μπορεί να κάνει τίποτα). Μετά από λίγο ότι κατασκευάστηκε διαλύεται.
9. Θα κλείσω το συνοπτικό αυτό πόνημα με μια διαπίστωση και συνάμα επιστημονική πρόσκληση. Διάφοροι κατά τεκμήριο αδαείς περί της φύσεως του κυττάρου, ισχυρίζονται ότι η επιστήμη όλα τα εξηγεί και σταδιακά τα καταφέρνει. Σωστό αυτό αλλά στην περίπτωση της δημιουργίας του πρώτου κυττάρου (της ζωής δηλαδή) εισερχόμαστε σε άλλη διάσταση που ξεπερνά και την επιστήμη ακόμα. Πλανεμένοι από διάφορες εργασίες που παραπλανητικά κομπάζουν ότι στο εργαστήριο παρήχθη ζωή, αν τις διαβάσουν καλύτερα θα διαπιστώσουν ότι μιλούν για μορφώματα που υποτίθεται ότι προσιδιάζουν σε ζωή και προέκυψαν από ήδη υπάρχουσες μορφές ζωής (κυττάρων). Οσο και να προσπαθήσουν τα καλύτερα μυαλά του κόσμου, επιστρατευμένα (ας υποθέσουμε) σε ένα πλούσιο χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα στα καλύτερα εργαστήρια με τον καλύτερο εξοπλισμό, κύτταρο δεν πρόκειται να δημιουργηθεί. Ας τους δοθούν έτοιμα όλα τα απαραίτητα οργανικά υλικά (πρωτεϊνες, νουκλεϊκά οξέα, σάκχαρα, λίπη, ΑΤΡ, κλπ) στην κατάλληλη μορφή, στην κατάλληλη ποσότητα και στις ιδανικότερες συνθήκες και ας τα χειριστούν-ανακατέψουν κατάλληλα, εις μάτην θα κοπιάσουν, κύτταρο δεν δημιουργείται. Και προσέξτε, έτοιμα τα οργανικά υλικά, όχι να συντεθούν στο εργαστήριο από απλά μόρια ενάντια στις πιθανότητες (θυμηθείτε 20^150 πιθανές μορφές μιας μικρής μόνο πρωτεϊνης), το αδύνατον δεν μπορεί να γίνει δυνατόν.
Όλα τα παραπάνω εκτεθέντα βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στην επιστήμη (φυσική, χημεία, βιολογία, μαθηματικά). Πουθενά δεν υπεισήλθε θρησκευτική ή μεταφυσική προδιάθεση. Το πως μεταφράζει κάποιος το μέγα μυστήριο της δημιουργίας του πρώτου κυττάρου ανήκει στην ιδιωτική του σφαίρα ενορατικής κατανόησης της ίδιας της ζωής. Η τιμιότητα όμως απέναντι στη συνείδησή του ένα μόνο δεν μπορεί να παρακάμψει, το ότι χωρίς κάποιο σχεδιαστή κύτταρο από σκόρπια μόρια δεν θα μπορούσε να υπάρξει.
Γιώργος Χώτος, Αύγουστος 2024