Εστω και ομιχλωδώς όλοι μπορούν να δεχτούν ότι μπορεί και αξίζει να αξιολογούνται οι καταλήξεις των ιδεολογιών βάσει του περιεχομένου τους, του σκοπού τους και των πραγματώσεών τους σε πλήρη ανάπτυξη.
Κατά κάποιο τρόπο η θεώρηση αυτή άπτεται της Αριστοτελικής εντελέχειας ή ακόμα πιο μεταφυσικά των καθαρών ιδεών της Πλατωνικής φιλοσοφίας. Βέβαια, στον πραγματικό κόσμο όπου όλα λαμβάνουν προσλήψιμη μορφή, περισσότερο θα «θόλωνε» την εικόνα τους η «ύβρις» της απόδοσης στα πράγματα τέτοιων αποστασιοποιημένων από τον κόσμο άπιαστων ιδεών, παρά θα διευκόλυνε την αξιολόγησή τους από τον άνθρωπο, μέσα και όχι έξω από την ιστορία.
Ετσι λοιπόν, η σκέψη πάνω στην πλήρη ανάπτυξη μιας ιδεολογίας, βοηθά τα μέγιστα στο να αξιολογηθεί και να καταδείξει την ωφέλειά της ή όχι για τον άνθρωπο, έστω και αν αυτή η θεωρητικού τύπου ανάλυση ενέχει ασάφειες, αβεβαιότητες, πιθανότητες.
Η συγκεκριμένη αναλυτική μέθοδος αξιολόγησης μπορεί να οριστεί ως: “Στοχαστική κατάληξη”.
Το περιεχόμενο του όρου «στοχαστική κατάληξη» περιλαμβάνει εν όλω τη διαδικασία κατανόησης της έννοιας μιας ιδεολογίας, τον τρόπο διάχυσής της, και το ουσιαστικότερο όλων, το σκοπό της.
Αν η έννοια, ο τρόπος, ο σκοπός της δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά, ή από τους φορείς της γίνονται συνειδητά ομιχλώδη, τότε της αξίζει άμεση απόρριψη. Εάν όμως όλα αυτά είναι σαφή, τότε αξίζει η εφαρμογή της στοχαστικής κατάληξης, για να αξιολογηθεί η πραγμάτωσή της στον υπαρκτό κόσμο.
Η σαφήνεια βέβαια δεν εγγυάται, ούτε κατοχυρώνει εκ πρώτης θεωρήσεως την αξία κάποιας ιδεολογίας, μια και η πίστη προς αυτή παρουσιάζει τεράστιες αποκλίσεις μεταξύ των ανθρώπων, ανάλογα με τον ψυχισμό και τα κοινωνιο-οικονομικά τους συμφέροντα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή αξιολόγηση αποτελεί η αποστασιοποίηση από αυτή ως προς την κατ’ αρχάς προτίμηση ή απόρριψή της.
Η στοχαστική κατάληξη εξετάζει εξαντλητικά το που καταλήγει ως πραγμάτωση η ιδεολογία με βάση το σκοπό της και το εφικτό των μεθόδων της. Αν αυτά είναι ασαφή ή συσκοτισμένα, τότε το έργο του στοχαστή απλουστεύεται, καθότι δεν αξίζει καν να ασχοληθεί με αυτή όπως προελέχθη. Παραδειγματικά αναφέρω την ιδεολογία της λεγόμενης αφύπνισης (woke) που συμπεριλαμβάνει πλήθος παραφυάδων (ΛΟΑΤΚΙ+, φεμινισμός, metoo, κ.ά.). Σε αυτή, ούτε μέθοδος μπορεί να καταδειχθεί, ούτε, πολύ περισσότερο, κάποιος σκοπός ή στόχος. Πρόκειται για παρορμητικού, εκτονωτικού τύπου κίνημα, το οποίο επινοήθηκε για να ξορκίσει τις ανασφάλειες και τα αισθήματα κατωτερότητας που διακατέχουν ορισμένες μειονοτικές ομάδες, οι οποίες εκμεταλλεύονται την ανεκτικότητα του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού για να αποκομίσουν δικαιώματα.
Αντίθετα, ιδεολογίες όπως ο κομμουνισμός ή ο φιλελευθερισμός συνιστούν τρανταχτές περιπτώσεις ανάλυσης με τη μέθοδο της στοχαστικής κατάληξης, επειδή, και επεξεργασμένο ιστορικό περιεχόμενο έχουν, και ξεκάθαρες πρακτικές εφαρμογής των, αλλά και πάνω απ’ όλα, σκοπό και στόχο.
Ο κομμουνισμός απορρίπτει την ιδιοκτησία και τον καπιταλισμό και σκοπεύει στην αποτίναξη κάθε κρατικής εξουσίας, τη δημιουργία της αταξικής κοινωνίας και την αυτοοργάνωσή της.
Ο φιλελευθερισμός είναι καπιταλισμός, δέχεται μικρό μεν αλλά ευέλικτο κράτος και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και αγαθών σε μια ελεύθερη αγορά.
Και τα δύο συστήματα στοχεύουν στην ευτυχία του ανθρώπου, σε αντίθεση με τις θρησκείες που πρεσβεύουν υποταγή στο θείο νόμο μεταθέτοντας την ευτυχία σε μεταθανάτια προοπτική.
Η θεωρητική κατάληξη του κομμουνισμού εάν εφαρμοστεί πλήρως μένει να αποδειχθεί ότι μπορεί, και να λειτουργήσει, και να αποτινάξει κάθε δυστυχία διά της απόλυτης εξίσωσης όλων.
Η θεωρητική κατάληξη του φιλελευθερισμού είναι το να πλουτίσουν οι άνθρωποι μέσω του ανταγωνισμού παρόλο που δεν θα είναι ίσοι σε όλα τα επίπεδα.
Ακριβώς αυτή η πραγμάτωση των σκοπών τους είναι που αξιολογείται με τη μέθοδο της στοχαστικής κατάληξης. Αξιολογείται πρωτίστως ως πραγματική δυνατότητα να υπάρξει, με ποια μέθοδο εφαρμογής, σε πόσο χρόνο, με τι κόστος και με ποια διατηρησιμότητα.
Μια άλλη εξόχως προσφερόμενη για ανάλυση, είναι η ιδεολογία του πολιτικού ισλάμ, του οποίου οι εκδηλώσεις στη Δύση έχουν ήδη ανατρέψει την πολιτιστική της σταθερότητα. Εξετάζοντας το περιεχόμενο της ισλαμικής πίστης, εύκολα αποκαλύπτεται ο σκοπός του που είναι η στις κοινωνίες καθολική επικράτηση των ναμάτων του κορανίου, τα οποία ουδεμία συνάφεια έχουν με την ελεύθερη κοινωνία των πολιτών. Σήμερα, που ακόμα ο ισλαμισμός απλώς προσποιείται ότι μόνο διεκδικεί ανθρώπινα δικαιώματα μέσα στο δυτικό κόσμο, η στοχαστική κατάληξη βοηθά στο να αποκαλύψει την πραγμάτωσή του όταν επικρατήσει.
Τέλος, ένα άλλο, και μάλιστα επίκαιρο παράδειγμα αξιολόγησης είναι η περίπτωση της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, όπου από τη μια μεριά υπάρχουν οι διακηρυγμένοι σκοποί και στόχοι των Αράβων της Παλαιστίνης που συνοψίζονται στην καθολική εξόντωση των Εβραίων της περιοχής και από την άλλη, οι αντίστοιχοι των Ισραηλινών που επιδιώκουν την ειρηνική συνύπαρξη όλων, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος. Με τη στοχαστική κατάληξη μπορεί να καταστεί σαφές το τι θα συμβεί αν επικρατήσει η μία ή η άλλη πλευρά.
Γιώργος Χώτος, Ιούλιος 2024